'Een momentopname van een wereld die niet meer bestaat'
een gesprek met de Oekraïense muzikant en kunstenaar Sasha Renkas naar aanleiding van zijn videoclip You’ll Be Okay
Je kan rondkijken als een heemkundige, en die blik maakt de wereld om je heen opnieuw interessant, opnieuw vreemd. Het alledaagse is niet meer alledaags. Alles wordt geladen met betekenis, omdat alles een geschiedenis heeft: de stoeptegels, de verkeersborden, de reclames, de infrastructuur, de uitzichten en de mode die het straatbeeld bepalen.
Als je met die blik naar de wereld kijkt, zie je het ook wanneer anderen met een soortgelijke blik kijken. Of althans, je denkt het te zien. Althans, ik dacht het te zien toen ik de videoclip van de Oekraïense muzikant en kunstenaar Sasha Renkas zag.
De video van zijn nieuwe nummer You’ll Be Okay Sasha Renkas is een intens nostalgisch en weemoedig document dat me aangreep toen ik het tegenkwam en beluisterde. Kijk:
Beelden van Kyiv – in september en oktober van 2013 door Sasha zelf gefilmd – zijn te zien over de dromerige, filmische muziek. You’ll Be Okay staat op Sasha’s nieuwe album Safe Place (uitgebracht bij World of Paint): twaalf stukken die tezamen ‘slow, intimate, nighttime music varying from abstract pop ballads to ambient movie score pieces’ vormen, aldus de tekst bij het album. Het is een ingetogen, schitterend album, waar ik sporen van Aphex Twin en Vangelis in hoor, verschrikkelijk mooie weemoed en veel ziel. Je moet het beluisteren, opslaan en later nog vaker beluisteren, als je op bed ligt op een zomeravond of als je in de auto zit of als je drie glazen hebt gedronken.
De beelden van de video en de muziek van het album zijn natuurlijk evengoed aangrijpend en ontroerend omdat ze terugslaan op een stad en een land gekenmerkt door een brute, afschuwelijke invasie. Ik luister het en vraag me af: is Sasha’s blik op het lokale verwant aan die van mij? En wat is die van mij dan? En sowieso: hoe kwamen deze video, deze muziek en het album waarop ze staat tot stand? Hoe verandert je gevoel voor alledaagsheid van een stad en land als die onder vuur liggen?
Het interview ging per mail, want dat vond Sasha het prettigste.
Wanneer filmde je de beelden voor de video van You'll Be Okay?
‘Ik ben in Oekraïne geboren en hoewel ik sinds mijn tienertijd in Nederland woon, probeer ik elk jaar een paar weken naar Oekraïne te gaan. Zo ook in 2013. Ik reserveerde altijd een paar dagen om door Kyiv te dwalen, zonder voorbedachte route of een concreet doel. Ik liep dan rond, keek naar mensen of dronk koffie. Ik was er wel, maar toch hoorde ik er niet meer thuis. Als een spook keek ik naar het leven van anderen. Deze keer, de keer die je ziet in de video, had ik een kleine DV Camcorder mee. Dat was in september en oktober 2013, ongeveer een maand voor het begin van de Maidan-revolutie.’
Met welk gevoel filmde je ze destijds, wat voor keuzes gingen er in het filmen zitten, van wat je wel uitkoos en wat niet, en hoe voel je je als je die beelden terugkijkt? Wat voor keuzes maakte je bij de montage?
‘Ik heb gefilmd op veel plekken waar een paar maanden later heftig verzet plaatsvond. Die plekken herken je misschien uit de persfoto’s. Toen ik die beelden na tien jaar weer terugzag, voelde het als een momentopname van een wereld die niet meer bestaat, vastgelegd aan het einde van zijn bestaan.
‘Je ziet een busje van de politie, die toen nog ‘militia’ heette, en volledig is ontmanteld, omdat de politie zo corrupt was dat ze niet meer te redden viel. Ook zie je een gebouw dat tijdens de protesten is uitgebrand en niet meer bestaat.
‘De beelden voelen vredig en warm terwijl je weet dat er onvermijdelijk iets gaat gebeuren. Raar om te beseffen dat er op dat moment al een kritiek punt was bereikt en de omwenteling in de lucht hing. Ik verplaats me nu in iemand die zich in oktober 2013 in die wereld bevindt, maar dan al wetend wat er zometeen gaat gebeuren: annexatie, sluimerende invasie en een grootschalige oorlog.
‘Ik heb een vol bandje geschoten, waarvan ook een groot deel nadat ik vergeten was om op stop te drukken en niet doorhad dat ik aan het filmen was. Het is intuïtief gemonteerd, als een soort impressionistische videocollage, maar ondanks chaotische montage is het toch geografisch kloppend gebleven.’
In de Bandcamp-tekst bij het album staan verwijzingen naar 'weird visual Ukrainian culture' uit de jaren negentig. Kun je daar voorbeelden van geven?
‘Er was destijds in Oekraïne geen geld, weinig middelen en weinig expertise, maar wel veel creativiteit en een naïef enthousiasme. Dat zag je in muziek, reclames, films en vooral videoclips. Ik keek elke dag hitparades en was gefascineerd door deze wereld. Deze video van een van mijn favoriete bands aller tijden vat dit mooi samen.
En hier nog een ander voorbeeld.
En nog een.’
Je hebt nu over de video verteld, maar ik vroeg me ook af: hoe kwam de rest van je album Safe Place tot stand?
‘Ik denk dat ik ongeveer vier jaar geleden, na het maken van Quiet Fx, een beetje vast kwam te zitten met de vormen van muziek en het leven in het algemeen. Er was een conflict tussen wat ik eigenlijk wilde maken en wat ik dacht dat ik moest maken. Ik vond het destijds moeilijk om muziek te maken voor de dansvloer, me te moeten verhouden tot deze wereld. Op dat moment had ik ook niet dat soort energie.
‘Net voor covid zijn we naar Brussel verhuisd, zonder concrete plannen, gewoon voor de verandering van de omgeving, ook om zoiets te kunnen doen voordat het echte leven begint. Ver van alles en met de wereld die stillag, ging ik daar muziek maken die niks hoefde te zijn en nergens tussen hoefde te passen. Ik had een selectie apparaten in mijn studio, maar verder hoefde ik me nergens door te laten beperken of sturen. Op deze manier had ik mijn ‘speeltuin’ terug die ik jaren daarvoor verloor.’
Kan je nog iets meer vertellen over het ‘conflict tussen wat je eigenlijk wilde maken en wat je dacht dat je moest maken’?
‘In die periode dacht ik dat als ik nog even zou doorzetten, dat ik dan mijn muziek naar een hoger niveau zou brengen. Ik ervoer veel druk en het vrijblijvende en vrije gehalte van het proces werd weggeduwd door wat ik dacht dat goed of nodig zou zijn. Ik ging instrumenteel denken en betrapte me vaak op de gedachte: vandaag ga ik een ‘hit’ maken. En alles wat er toen kwam, waren sentimentele B-kanten, maar wel vaak met een geforceerde intentie om een A1-te willen zijn.
‘Het is echt heftig hoe sterk en destructief bepaalde gedachten en overtuigingen kunnen zijn. Ik heb actief moeten werken met zelfaffirmaties, mijn studio hing vol post-its waarop dingen stonden als: het hoeft niet perfect te zijn. Het hielp wel, maar tegelijkertijd zocht ik naar een grondigere verandering.’
Waar kwam de titel van Safe Space vandaan?
‘De naam Safe Place was in eerste instantie de titel van een van de nummers. Bij dat nummer dacht ik aan de ervaring van alleen zijn op een verlaten plek. Aan de ene kant voel je je veilig omdat er niemand is die je kwaad kan doen, aan de andere kant is het ook onheilspellend. Ik dacht later dat de naam ook goed uitdrukt wat dit album in zijn geheel is.
‘Ik denk dat ik onbewust overtuigd ben dat het leven best onveilig is, en constant op zoek ben naar een veilige zone. Als ik niet oplet, kom ik vast te zitten in een cocon en wordt het steeds moeilijker om eruit te komen. Voor mij is muziek een veilige bubbel waarmee ik de wereld in kan gaan: een doorzichtige luchtbel van waaruit mensen je kunnen zien en horen, maar waarin je relatief veilig bent.
‘De Russische invasie begon toen het album halverwege was, en ‘de veilige plek’ kreeg een andere, globalere betekenis. De oorlog heeft veel veranderd en ook heeft hij dit album sterk beïnvloed.’
Waar slaan titels Hydro Park of Liman op, waar komen die vandaan?
‘Hydro Park is een eiland aan de andere kant van een wijde rivier die dwars door Kyiv loopt, met allerlei watergerelateerde vermaakmogelijkheden. Toen ik een tiener was, was het vooral populair onder bepaalde ruige types. Toch ging ik daar vaak heen om te kijken naar de glinsterende watervlaktes terwijl ik langzaam onopgemerkt dronken werd. Liman is een stadje ergens in de frontlinies, en tegelijk ook een term voor een zoutwatermeer of iets in die trant.’
De zang van het nummer Prozora, waar gaat die tekst over?
‘Ik kan meestal moeilijk vertellen waar mijn teksten vandaan komen of waar ze over gaan. Maar ‘prozora’ betekent doorzichtig en het nummer gaat over een liefdesrelatie en verschillen tussen twee mensen. Hier is een houterige vertaling van het refrein: ‘Net als een in de zee verloren schip / Je bent doorzichtig en ik ben het niet / Ik heb niet opgemerkt en kwijtgeraakt / Je dromen.’
Je zei eerder: ‘De oorlog heeft veel veranderd en ook heeft het dit album sterk beïnvloed.’ Heb je daar een verhaal of anekdote bij om dit te illustreren?
‘Ik moet denken aan een dag aan het begin van de oorlog. Ik woonde toen nog in Brussel en speelde bij Kiosk Radio een show met alleen maar Oekraïense muziek. Ik kwam voor die show weer dit donkere stuk tegen van de Oekraïense componist Valentin Silvestrov, dat mij toen erg raakte. Later op de avond was er een demonstratie bij het Europees Parlement. Ik kon niks beters bedenken dan “FUCK PUTIN” op een kartonnen bord te schrijven en ging de stad in. Later schreef ik Hydro Park, dat sterk geïnspireerd is door dat stuk van Silvestrov.
‘Ik besefte ook laatst dat een opmerkelijk deel van de Oekraïense muziek uit de jaren negentig en 2000, waar ik naar luisterde, poëtisch of letterlijk over oorlog gaat.’
Je schrijft dat je ieder jaar probeerde naar Oekraïne te gaan. Is dat nog steeds zo? Hoe is je verhouding met het land nu? Hoe kijk je aan tegen de oorlog, de ontwikkelingen, internationale zaken? Spreek je je familie veel?
‘Het voelde als een soort bevroren wereld om daar elke keer weer naartoe te gaan. Oekraïne is voor mij iets wat op afstand blijft bestaan, wat verandert, maar tegelijkertijd ook totaal niet verandert. Het beeld is ook deels losgekomen van de werkelijkheid en in mijn hoofd een eigen leven gaan leiden.
‘Die twee werelden voelden lang alsof ze op geen enkele manier met elkaar waren verbonden, alsof mijn leven in Nederland in een parallelle dimensie bestond. Ik heb hierdoor altijd een onwerkelijk gevoel gehad over het leven.
‘Mijn zus, die in Kyiv woonde, is aan het begin van de oorlog met haar kinderen naar Nederland gekomen en mijn oma is een jaar geleden overleden. De band met Oekraïne lijkt hierdoor nog verder af te brokkelen. Mijn vader en tante zijn wel nog in Kyiv, maar ik kan er niet heen, omdat de kans groot is dat ik door de bureaucratische scheefloop niet meer het land uit zou kunnen.
‘Er is geur van rook en teer in mijn half werkelijke, half imaginaire wereldje gekomen. Ik denk dat je als immigrant altijd twee delen, twee levens hebt. Het is een gek gevoel als je leven hier ongehinderd doorgaat, maar je andere deel volledig op zijn kop staat en dreigt op te houden met bestaan.
‘Begin 2024 verwoestte een raket het flatgebouw waar ik de eerste vijf jaar van mijn leven heb gewoond. Ook al woonden daar geen familie of bekenden meer, voelt het heel raar. Ik dacht laatst aan de verhouding die Oekraïners hebben gekregen met de hemel: er kan op elk moment iets naar beneden komen vallen. De lucht is een constante bron van dreiging. Je hebt er geen controle over en het is moeilijk te vatten, daardoor ook op een bepaalde hoogte abstract. Raketten en drones komen van ver, en opeens zijn ze er om je leven te verwoesten.
‘Ik was in het eerste half jaar van de oorlog verrast door de mate van steun en aandacht die vanuit het Westen richting Oekraïne ging. Na twee jaar oorlog zie ik dat sommige aanvallen, waarbij tientallen mensen overlijden, niet eens meer het Nederlandse nieuws halen. Dat is logisch, maar tegelijkertijd ook zorgelijk en pijnlijk om te zien. Ik weet niet of het voor mensen hier helemaal duidelijk is wat rusland (met kleine r) is. We hebben met een ernstig soort kwaad te maken, dat zich nu volledig aan het ontpoppen is. Ik vind dat alles wat met rusland te maken heeft, ook in dat licht gezien moet worden.’
Beluister en koop Safe Place op Bandcamp (yes!) of beluister het op Spotify.