Op zoek naar de allesomvattende foto van Nederland
Fotograaf Jordi de Vetten legt de alledaagsheid van Nederland vast. Al wandelend ging hij in gesprek met Willem Sjoerd van Vliet met als doel een rijtjeshuis met een bikinilijn in Amsterdam-Noord.
Fotograaf Jordi de Vetten houdt van het alledaagse. Dit onderwerp, samen met richtingloosheid, komt terug in de fotoserie “to a well another…” die afgelopen zomer te zien was tijdens de eindexamenexpositie van de Gerrit Rietveld Academie.
Jordi ging in gesprek met Willem Sjoerd van Vliet en ze blijken allebei, afzonderlijk van elkaar, een oogje te hebben op een fascinerend huis in Amsterdam-Noord. Een rijtjeshuis met een bikinilijn. Op het Waterlandplein ontmoeten we elkaar, Jordi heeft een opvallende zonnebril op, met een fel rood montuur. In zijn lichtblauwe tas heeft hij al zijn fotospullen. We spreken af om vanaf het plein naar het bikinilijnhuis te wandelen.
Willem Sjoerd: Met je foto's wordt het gewone op een voetstuk geplaatst. Welk gewone is voor jou juist bijzonder?
Jordi: Ik fotografeer om dat antwoord te zoeken. Ik had in het begin de wens het gewone in Nederland te verheffen en dit in kaart te brengen. En dan kun je typologieën over maken hoe dit land is ingericht. Daar wordt vaak een beetje ironisch en lacherig over gedaan, bijvoorbeeld over dat er in Nederland veel prefab is, dat alles uit een bouwdoos komt. Maar tegelijkertijd zitten er beelden tussen die er voor mij tussenuit springen. Dingen die mensen zelf aanbrengen in het landschap, die niet gepland zijn. Dingen die iets te lang blijven staan omdat mensen ze vergeten zijn. Of dingen die je tegenkomt en die eigenlijk een toevalligheid zijn omdat ze samenwerken met een ander object. Dat maakt een landschap juist grappig en poëtisch en zegt veel meer over de mensen, dan die prefab-wereld.
Ja, een Vinexwijk is zo'n voorbeeld, daar is alles min of meer hetzelfde is, zelfs de variaties zijn ingecalculeerd. En wanneer iemand erg ontevreden is met de kleur van de kliko van zijn buren, dan wordt het interessant.
Als we weglopen bij Waterlandplein onderbreekt Jordi het gesprek en haalt hij zijn analoge fotocamera uit zijn tas.
Ik zag net een berg daar.
Bedoel je die berg met straatklinkers?
Ja, die is net hoger dan alle andere stenen bergen die ik heb gezien.
We lopen naar een parkje en zien daarachter een kinderspeeltuintje een grote partij van opgestapelde klinkers. Achter de berg zien we nog net de daken van huizen. Jordi stelt zijn camera in, maakt een enkele foto en dan lopen we weer verder langs een rij arbeiderswoningen in een middenklassewijk.
Ik ben wel even verlegen als ik fotografeer, maar als ik eenmaal begin is er geen houden aan. Kijk, dit was twee jaar geleden nog anti-kraak. Ik probeer niet te veel in armere buurten te fotograferen. Dan wordt het al snel poverty porn, dat je dat gaat ophemelen. Ik probeer suggestief te blijven met mijn foto's en niet te veel mensen lastig te vallen.
Poverty porn, het vastleggen van bijvoorbeeld armere buurten van de stad, ben je daar mee bezig?
Een landschap heeft altijd een politieke lading, en hoe alles staat en hoe mensen wonen, dat komt altijd terug tot politieke beslissingen. Vaak zie je in documentairefotografie dat mensen iets proberen te belichten vanuit een positie die niet van hen is, en dat wringt voor mij een beetje. De reden waarom ze die foto's kunnen maken is door hun voorkeurspositie, dit en hun camera geeft ze toegang tot die plekken, terwijl de mensen die dan gefotografeerd worden daar vaak geen baat bij hebben.
Nee, die merken niets van die ene foto waar de fotograaf goede sier mee maakt.
Precies. Die foto hangt later in een galerie of staat dan in een boek staat die 50 euro kost. Ik denk dat je als fotograaf op zijn minst heel erg voorzichtig moet zijn met de positie die je inneemt. Fotografie is vanouds een propagandamiddel en het heeft heel erg een waarheidslabel, wat je ziet op de foto is waar. Dus als ik met mijn blik Nederland fotografeer, is het altijd de blik van de kunststudent die in Amsterdam woont en een mening heeft over het platteland, dus ik vind dat ik voorzichtig moet zijn met de positie die ik heb.
'O dit is ook heel goed zeg.. ' zegt Jordi als we een hoek omgaan. We staan voor twee garageboxen. Hij pakt zijn camera, draait aan het wieltje totdat hij een klikt hoort en maakt het luikje open om het rolletje te verwisselen. Terwijl hij dit doet vertelt hij dat er maar 8 foto's op een rolletje zitten en hij dus niet van alles eindeloos veel foto's kan maken.
We gaan een hoek om, zien een huis beplakt met metalen muurvlinders en bij een kruising zegt Jordi 'ik denk dat die wijk leuker is.' Bij het volgende blok zien we die reden van onze wandeling, het bikinilijnhuis. Dit huis staat aan het begin van een reeks rijtjeshuizen. De kopse kant van het huis heeft een blinde muur en heeft twee verschillende kleuren bakstenen. Met de lichter gekleurde bakstenen is een patroon gemaakt dat het silhouet van hetzelfde huis heeft. Alsof iemand het kontje van een banketstaaf heeft gesneden en het deel van het spijs nu te zien is.
Dit is het huis, maar helemaal niet zoals ik me herinner. Mijn bikinihuis staat ergens anders.
Hebben we misschien twee verschillende huizen gezien?
Is dat stuk met die lichtgekleurde bakstenen gewoon cosmetisch?
J: Ja, ik kan me niet voorstellen dat hier een huis aan vast heeft gezeten.
Nee, zo lijkt het alsof deze rijtjeshuizen een karamelvulling heeft.
We lopen verder van het huis met de bikinilijn, het blijkt een excuus om ons te richten op een dekbedovertrek dat aan het balkon van de eerste verdieping van een flat hangt. De reden hoeft niet het doel te zijn.
Het dekbedovertrek bestaat uit 6 banen van wit naar zwart als iemand een grote kleurstaal aan het balkon heeft gehangen. Terwijl Jordi het goede moment afwacht om een foto te kunnen maken, wanneer de overtrek net goed op de wind reageert, zegt hij 'Het is wel een goede vangst vandaag'
Is fotograferen ook wachten?
Voor sommige mensen wel, voor mij niet. Als iets te lang duurt dan loop ik weer verder. Ik ben heel ongeduldig met dat soort dingen. Als ik meer foto's van verschillende dingen heb gemaakt, dan ben ik blijer dan als ik één of twee foto's heb waar ik veel tijd in heb gestoken...
Jordi onderbreekt zijn zin terwijl hij door de viewfinder van zijn camera naar de zwart-witte dekbedovertrek kijkt. We wachten tot een briesje het dekbedovertrek in beweging brengt.
Die vlap vangt dan de zon en dan komt dat licht er net langs. En dan valt-ie nu terug en dan valt die vlap zo.. nee..
Ik mag de foto niet beïnvloeden toch?
Soms wel.. *klik*
Sorry, Ja, dat was je invloed, door dat te zeggen.
We lopen verder door een klein parkje zonder mensen waar een buurtfeest staat opgebouwd. Het heeft een hawaii-thema.
Was tijdens je studie op de Rietveld Academie een moment dat je dacht 'nu ben ik dichter bij de plek waar je als kunstenaar wilt zijn'?
Ja, dat kwam eigenlijk pas later toen ik fotoboeken ging maken. Eerst “to a well another…”, die gaat over poëzie in het landschap en later “De Roond” over de visuele identiteit van Nederland. Voor het maken van die boeken was ik alleen maar bezig met het neurotisch verzamelen van beelden. Ik stapte dan twee of drie keer per week op de trein, en probeerde ik alle provincies aan te doen en alle stations van Nederland te bezoeken. Eigenlijk was ik alleen maar bezig met verzamelen en vergelijken, dus dat deed ik elke week. En dan had ik een ritueel dat ik op zaterdag de film ontwikkelde, dat waren dan 12 rolletjes. Op zondag ging ik ze inscannen en kijken wat ik had gemaakt, en dat was elke week weer een teleurstelling omdat ik weer niet gevonden had wat ik zocht.
En waar was je dan naar op zoek?
Nou, een foto die allesomvattend is. De ultieme foto die gaat over Nederland. En ik was voor “De Roond” nooit echt bezig met wat foto's met elkaar doen en hoe ze op elkaar reageren in verhouding tot een onderwerp.
Wat een manier is om een verhaal te vertellen als twee foto's met elkaar communiceren. En daarvoor wilde je in één foto die heilige graal vinden?
Ja, het epische. Met de hoeveelheid foto's die er tegenwoordig gemaakt worden, is dat natuurlijk onmogelijk. Met het maken van die boeken bedacht ik me dat het samenstellen het voor mij juist interessant maakt. Zoals een hele gedichtenbundel interessanter is dan één enkel gedicht. En toen ik begon aan het editen van het boek viel alles eigenlijk samen. Ik was in die periode aan het fotograferen in het plaatsje Roond, in Noord-Brabant. Die naam betekent in het Oud-Nederlands 'omgevallen boom' of 'oude boomstronk' en ik kwam een omgevallen boom tegen die ik fotografeerde, een beeld waar iets niet helemaal mee in de haak was. En toen dacht ik: 'hier gaat het om voor me'.
Zo'n oud Nederlands begrip geeft je dan een kader wat daarvoor zonder kader was?
Ja, samen met die naam en het beeld en de betekenis. En toen ging het boek daar ineens over, dat gaf me ook veel rust. Ik snap nu beter hoe het landschap in Nederland werkt en ook beter hoe ik er tegenaan kan kijken. Want daarvoor had ik vaak momenten dat ik drie uur in de trein zat op weg naar een uithoek van Drenthe en ik er daar achterkwam dat er voor mij echt niets te fotograferen was. Dan baalde ik, en ging ik weer naar huis. Of dat ik niet genoeg rolletjes film mee had, of dat ik in Zwolle was en het heel hard begon te regenen en ik dan weer teleurgesteld in de trein stapte.
Heb je ontdekt met het maken van 'De Roond' dat het selectieproces net zo belangrijk is als het fotograferen zelf?
Ja, eigenlijk wel. Soms nog wel belangrijker omdat het het rationele gedeelte van het maakproces is, vaak is het fotograferen intuïtief en denk ik niet eens na tijdens als ik bezig ben. Ik zit dan helemaal in mijn hoofd en na twee of drie uur wandelen ben ik zo uitgeput, dan zie ik iets en dan fotografeer ik het zonder nadenken.
En dat ik nu met jou dit gesprek kan voeren terwijl je foto's maakt en rolletjes verwisselt, misschien is dat het wat het goed maakt, dat je niet met al je aandacht een onderwerp wilt overmeesteren, maar dat met je werkwijze ook een speelsheid en luchtigheid in je werkwijze creëert. Want anders kan zo'n foto, die perfect moet worden, ook beklemmend overkomen.
Ja, dan krijg je een heel erg geënsceneerde setting. Je hebt heel veel fotografen die dat doen. Dat kan ook heel mooi zijn, maar dat is niet wat ik wil zeggen. Dus vaak is alles al gezegd in een 1/250e deel van een seconde als ik ergens snel voor sta. En het natuurlijk heel erg afhankelijk van hoe je je op zo'n dag voelt, soms voel je je beter, soms onzeker. Ik heb wel bepaalde kleding aan en dan val ik niet zoveel op: wandelschoenen, een praktische broek en een praktische jas. Het enige dat opvalt is mijn camera.
En je rode zonnebril!
Haha, ja en mijn rode zonnebril, maar ook die doe ik dan vaak af.
Bekijk het werk van Jordi op Instagram of op zijn website.
Lees hier ook over fotograaf Martin van der Giesen over zijn foto’s van hekjes, van bochten, van huisjes in velden, putdeksels temidden van grindbakstenen, reclame-uitingen, gevels, loze hoeken, en meer van zulke zaken.
Het volgen van de Heemvriend (nieuwsbrief, Instagram) wordt ook gewaardeerd, evenals eventuele donaties om de site en het onderzoek te steunen.